Bezpieczeństwo
Opieka specjalistów
Powrót do nałogu – jak ponownie radzić sobie z tym samym problemem?
Cechą charakterystyczną uzależnienia są nawracające zaburzenia procesów psychicznych, a także stale pojawiająca się utrata kontroli procesów popędowych. Warto mieć na względzie, że powyższe objawy dotyczą uzależnienia zarówno od substancji psychoaktywnych, takich jak papierosy, alkohol, narkotyki, jak i od pewnych powtarzanych. Należy mieć świadomość, że uzależnienie jest podstępnym zaburzeniem, które z dużą dozą prawdopodobieństwa powróci na nowo, mimo wcześniej odbytej terapii, a także zachowywania zasad abstynencji. Bardzo często jest tak, że osoba przebywająca w zamkniętym ośrodku leczenia i terapii uzależnień, kończąc specjalistyczną pomoc, wraca do domu, gdzie na nowo pojawiają się te same ciągoty i podniety, zaczynają w środowisku funkcjonować ludzie kojarzeni z dawnymi zwyczajami, a także dana osoba zaczyna uczęszczać do tych samych miejsc, co podczas trwania nałogu. Tym samym, zmienia swoje wypracowane na terapii zachowanie na to, które zna sprzed leczenia, wracając tym samym do swoich słabości. Z tego powodu terapeuci zaznaczają, że najważniejszym elementem terapii, który warunkuje jej późniejsze sukcesy zdiagnozowanie i nazwanie mechanizmów warunkujących sięganie po daną używkę lub czynność. Dzięki takiej wiedzy Pacjenci w sposób bardziej efektywny są w stanie radzić sobie na polu tego problemu.
Czym jest nałóg i uzależnienie?
Do tej pory w kręgu zainteresowań badaczy, jak i praktyków zajmujących się na co dzień uzależnieniami, znajduje się aspekt w jaki sposób dochodzi do przeobrażania się kontrolowanego spożywania używki w stan permanentnego uzależnienia, doprowadzając do wyniszczenia psychiki osoby uzależnionej, jej życia, a także relacji z otoczeniem. Do tej pory odkryto, że rozwój uzależnienia związany jest z nieprawidłową pracą układu nagrody, a także innych, ważnych układów, które odpowiadają ogólnie za funkcjonowanie układu nerwowego, szczególnie wliczając w to mózg. Badacze podkreślają, że nieprawidłowości funkcji emocjonalnych i poznawczych, a także sposób ich działania jest jednym z fundamentów późniejszego rozwoju uzależnienia.
W opublikowanych pracach nad uzależnieniem duże znaczenie ma tutaj koncepcja opracowana przez Dalbira Bindre, która szczerzej w środowisku nazywana jest „teorią motywacji związanej z podnietą”. Jego zdaniem przejawiane aktywności odruchowe, które nastawione są na cel, stale bytują pod wpływem popędów. Oznacza to, że zachowania motywacyjne zależą od wewnętrznych, określonych źródeł działań. Zanim jednak do tego dojdzie, w mózgu muszą zajść pewne działania pobudzające jego struktury i układy. Jeżeli dochodzi do zaburzeń w relacji pomiędzy czynnościami odpowiedzialnymi za realizację wybranego celu, a popędami danego człowieka, zdaniem badacza należy mówić z dużą dozą prawdopodobieństwa o istnieniu szkodliwego nałogu lub o rozwijającym się uzależnieniu.
Jak działa psychika w uzależnieniu?
Aby dobrze poznać i zrozumieć fenomen powstawania i utrzymywania się nałogów, liczne grono badaczy i naukowców korzysta z wszelkich podejść, strategii, a także doświadczeń szkół badawczych. Na ich mocy opracowano jedną z podstawowych teorii uzależnień odnoszącej się do działania dopaminowego układu nagrody. Uznaje się, że mózg za pomocą technik nagradzania odczuwa przyjemność w postaci uzyskanej nagrody w momencie kiedy człowiek wykona określoną czynność. Zdrowa osoba, bez żadnych zaburzeń na tym polu, stale wytwarza w swoim mózgu dopaminę, ważny neuroprzekaźnik, której poziom jest regulowany za pomocą naturalnie zachodzących procesów hamujących. Z kolei osoba uzależniona charakteryzuje się tym, że procesy uruchamiania omawianego hormonu są stymulowane w sposób sztuczny. Tym samym, w takim przypadku jakiekolwiek spożycie lub zażycie używki, niezależnie czy to w formie czynności, czy też substancji, warunkuje niemalże natychmiastowe uwolnienie nadmiernych ilości dopaminy w mózgu. Przy tym wszystkim dochodzi do zaburzeń procesów hamowania, co zaburza prawidłowy szlak dopaminowy. Tym samym w ośrodkowym układzie nerwowym dochodzi do zatracenia homeostazy. Przekładając to na zachowanie danego człowieka – osoba uzależniona dąży do jak najszybszego zaspokojenia swoich potrzeb wykazując się szybkim i kompulsywnym poszukiwaniem przyjemności, co związane jest z działaniem dopaminy.
Jakie są najczęstsze przyczyny powrotu do nałogu?
Najczęściej człowiek powraca do swoich nałogów ze względu na przeżycie pewnego przykrego zderzenia się z różnymi aspektami rzeczywistości. W takich sytuacjach niejednokrotnie człowiek odczuwa bezsilność, apatię i brak sensu, co wprowadza taką osobę w swojego rodzaju bezwład, odrętwienie. W takich sytuacjach w głowie człowieka uzależnionego zaczynają kiełkować się różne myśli i pytania. Przede wszystkim zaczyna być widoczna potrzeba ponownego sięgnięcia po substancję lub czynność, która z pewnością przyniesie upragnioną ulgę. W takim przypadku można bez trudu stworzyć niemalże nieskończoną listę czynników warunkujących nawrót nałogu, która byłaby zindywidualizowana poprzez predyspozycje, a także sytuacje występujące na drodze osoby uzależnionej. Najczęściej jednak znawczy tematu wskazują na takie czynniki, jak:
- Niepoprawne rozpoznanie i nazwanie problemu z jednoczesnym nieudanym procesem terapeutycznym, skutkującym powrotem lęków z przeszłości,
- Obawa przez życiem w trzeźwości – bardzo często tego typu wizje budzą niechęć i strach, a brak umiejętności radzenia sobie z trudnymi chwilami bez określonej używki niejednokrotnie popycha daną osobę do ponownego sięgania po nią,
- Za wczesne zrezygnowanie z psychoterapii,
- Wygórowana pewność siebie w momencie powrotu do normalnego życia po leczeniu,
- Brak lub zbyt niski poziom motywacji, co skutkuje błędnym postawieniem sobie celu do zrealizowania, a także niewłaściwe przygotowanie planu jego realizacji. Ważnym aspektem jest tutaj życie w trzeźwości, które uzupełniane i wspierane jest przez pozytywne nawyki, działania i wzorce,
- Wykazywanie ryzykownych zachowań względem terapii – wiele osób traktuje ją jako bezpieczną przystań, a także zbyt bardzo powierza swoje dalsze losy terapeutom, jak i samej terapii. Tacy Pacjenci niestety odczuwają silny, chroniczny strach przed przyszłością, gdzie zostaną pozbawieni wsparcia ze strony braku oddziaływań terapeutycznych, nie wierząc we własne możliwości, nadmiernie spoglądają w przyszłość, bojąc się, że sobie nie poradzą. W ten sposób zaczynają uzależniać się od terapii, która w ich mniemaniu jest jedynym czynnikiem zabezpieczających ich przed szkodliwością używek i nałogu.
Jak radzić sobie z powrotami do nałogu?
Podstawą wszelkich działań, które zabezpieczają przed nawrotem uzależnień jest świadomość, iż każda decyzja, niezależnie czy jest ona dla danej osoby dobra, czy też przynosi negatywne konsekwencje, jest podejmowana indywidualnie przez daną osobę za pomocą jej rozumu i świadomości. Za pomocą takiego myślenia człowiek nie jest w stanie przerzucać odpowiedzialności za swoje czyny na inne osoby lub czynniki zewnętrzne, takie jak np. negatywne emocje, jakie aktualnie przeżywa.
Kolejnym krokiem jest przyznanie się przed samym sobą do własnych słabości. Konieczne jest tutaj uporanie się z nimi, np. za pomocą stosowania poznanych na terapii metod radzenia sobie z sytuacjami granicznymi.
To co równie mocno pomaga zapobiec nawrotom choroby to zapewnienie sobie ciągłości terapeutycznej. Dzięki temu Pacjent stale jest skupiony na doskonaleniu siebie, a także podtrzymywana jest jego wysoka motywacja do zmian.
Należy jednak mieć świadomość, że niejednokrotnie nawet najbardziej profesjonalna i zindywidualizowana terapia, jak i fachowa opieka specjalistów może okazać się nieskuteczna. Perspektywa ta jest realnym zagrożeniem w sytuacji kiedy człowiek spotyka się z krytycznymi momentami podczas walki ze swoim uzależnieniem i słabością.
